DOI (Digital Object Identifier), akademik yayınlarda, veri kümelerinde, yazılımlarda ve diğer bilimsel çalışmalarda benzersiz tanımlayıcı olarak kullanılan bir numaradır. Ancak, DOI konusunda hala belirsizlikler ve yanlış anlamalar bulunmaktadır. Bu yazıda, DOI’nin ne olduğunu, nereden alınabileceğini ve en çok bilinen iki platform olan Crossref ve Zenodo arasındaki farkları inceleyeceğiz.

DOI Nedir ve Neden Önemlidir?

Digital Object Identifier (DOI), araştırmacıların çalışmalarını dijital dünyada benzersiz bir şekilde tanımlamalarını sağlayan bir sistemdir. DOI’ler, çalışmaların kalıcı erişimini ve alıntılanabilirliğini sağlar, bu da bilimsel iletişimde önemli bir rol oynar. DOI, hem araştırmacılar hem de okuyucular için güvenilir bir kaynak bulmayı kolaylaştırır ve literatür taramasını daha etkili hale getirir.

Crossref ve Zenodo: İki Farklı Yaklaşım

Crossref ve Zenodo, iki farklı platform olmasına rağmen, her ikisi de DOI sistemini (doi.org) kullanarak benzersiz tanımlayıcılar sağlar. Yani her ikisinden kaydedilen DOI’lerin kaynağı aynıdır. DOI’ler aynı olmakla birlikte bu iki platformun sunduru hizmetler, özellikler farklılık gösterebilmektedir. Yani farklı olan DOI değil hizmettir.

Crossref:

Crossref, akademik yayıncıların ve kurumların oluşturduğu bir dernektir. En büyük DOI kayıt ajansıdır ve genellikle yayınevleri tarafından kullanılır. Crossref, ücretli bir hizmet sunar ve üyelik türüne göre farklı ücretlendirme politikaları uygular. Yıllık 250-300 dolar arası abonelik ücreti ve her makale için 1-2 USD DOI ücreti almaktadır. Bununla birlikte, Crossref üzerinden alınan DOI’ler, uluslararası standartlara uygun olarak yönetilir ve doğrulanabilirliği sağlar. Ayrıca OJS gibi makale yayın sistemleri ile entegrasyonu söz konusudur.

Zenodo:

Zenodo, Avrupa OpenAIRE programı kapsamında geliştirilen ve CERN (İsviçre Atom Araştırma Merkezi) tarafından desteklenen bir hizmettir. Zenodo, ücretsiz bir hizmet sunar ve her türlü akademik çalışmanın (dergi makaleleri, kitaplar, kitap bölümleri, konferans makaleleri, patentler, ön baskılar, raporlar, tezler, teknik notlar, çalışma kağıtları, posterler, sunumlar, veri setleri, resimler, şekiller, çizimler, diyagramlar, fotoğraflar, yazılımlar, videolar, ses dosyaları, ders notları vb.) DOI numarası ile numaralandırılarak depolanması ve paylaşılmasını destekler. Zenodo üzerinden alınan DOI’ler, çalışmanın kalıcı erişimini sağlar ve araştırmacılara geniş bir erişim imkânı sunar. Zenodo üzerinden alınan DOI’ler, uluslararası standartlara uygun olarak yönetilir ve doğrulanabilirliği sağlar.

Ayrıca Zenodo üzerinden DOI numarası alınan makaleler Avrupa OpenAIRE’de indekslenir.

Zenodo’nun OJS gibi sistemlerle otomatik entegrasyonu henüz yoktur. Dolayısıyla DOI kayıt işlemi manuel olarak (Zenodo’ya giriş yapıp, makale bilgilerini ekleyip DOI numarası alarak) gerçekleştirilir.

Hangi Platformu Seçmeliyim?

DOI alırken, Crossref ve Zenodo gibi platformlar arasında seçim yapmak kullanıcının ihtiyaçlarına, imkanlarına ve politikalarına bağlıdır. Örneğin, yayınevlerinin çoğu Crossref’i tercih ederken, bağımsız araştırmacılar veya küçük kurumlar Zenodo’yu tercih etmektedir. Crossref’in OJS gibi sistemlerle otomatik entegrasyonu olduğu için DOI yönetiminde kolaylıklar sağlamaktadır.. Ancak DOI için ödeme yapmak istemeyenler, makalelere ve araştırma verilerine hem DOI alıp hem de makalelerin Zenodo’da depolanmasını ve OpenAIRE’de indekslenmesini isteyenler Zenodo’yu tercih etmektedirler.

Zenodo içeriklere DOI atarken Crossref DOI’lerini değil DataCite DOI’lerini kullanmaktadır.

CrossRef DOI ve DataCite DOI Arasındaki Farklar: Hangi DOI Hangi Durumlarda Kullanılır?

Sonuç:

DOI, akademik dünyada çalışmaların benzersiz tanımlayıcısıdır ve Crossref, Zenodo veya farklı platformlar aracılığıyla alınabilir. Her iki platform da farklı hizmetler sunar ancak temelde aynı amaca hizmet eder. Kullanıcılar, ihtiyaçlarına, imkanlarına ve politikalarına bağlı olarak DOI kaydını Crossref, Zenodo veya diğer şirketler, kurumlar üzerinden gerçekleştirebilirler. Önemli olan, çalışmaların kalıcı erişimini ve alıntılanabilirliğini sağlayan bir DOI numarasına sahip olmaktır.

Kullanıcıları tek bir DOI kayıt platformuna zorlamak hem demokratik değildir hem de akademik yayıncılığın doğasına aykırıdır.

Konunun ülke ekonomisi açısından da düşünülmesi gereken tarafı var.

Türkiye’de son 5 yılda ortalama 300 bin makale yayınlanmış.

Yıllık Crossref üyeliği ve makale başı ücret hesaplandığında en az 600.000 USD (20 milyon TL) yurt dışına ödeme yapılmış görünüyor.

Yazıda Konu Edilen Platformlar

• Crossref: www.crossref.org
• Zenodo: www.zenodo.org
• OpenAIRE: www.openaire.eu
• DOI.org: www.doi.org